Hèstas duradissas

Pendent eth periòde COVID-19 en 2020, eras hèstas qu’estèren tanben afectadas. Eras solucions adoptadas que horen de tres tipes.

1) En quauquas comunautats, que horen suprimidas, sustot en 2020 e sustot deth costat francés, pr’amor deras arrestriccions governamentalas, dab ua interrupcion dolorosa que i a bèth temps a que non èra arribada, dempús eras annadas de guèrra. Per tant que sia defendut, quauques vilatges que heren eth har tanplan, entà mercar era data e que s’i amassèren eras gents.

2) Celebracions arreduïtas e limitadas ara populacion locala.  Uns quantis halhaires deth Pallars Sobirà (Alós, Isil, València d’Àneu e Alins) e deth Pallars Jussà (Pobla de Segur), dab eth sosten dera Cadièra d’Educacion e Patrimòni Immateriau deths Pirenèus, que heren ua video ena quala demandavan ath monde de dehòra deth vilatge : “non vengas cap, demòra’t a casa, hè’u-ac entà nosautis, hè’u-ac entara nòsta gent. Que mos i tornaram”. A Isil, per exemple, que’s hec un acte simbolic, limitat ath monde deth vilatge : atau, que poderen hèr era baishada mès dab mens de halhaires. Quauques abitants que dideren que hèva plan longtemps qu’eras hèstas non s’èran celebradas autan plan, pr’amor que tornava èster ua hèsta petita e sense toristas.

Un abitant de Durro, Enric Plaza, ena publicacion, Pirineus Digital que didia : “Dab era pandemia, qu’avem perdut eths toristas mès que mos a permés d’arretrobar halhas mès autenticas”.

3) Ajornament o cambiament de data. Aquera opcion que’s vedec per quauques endrets, coma en Andòrra, qu’ac desplacèren entara hèsta deth solstici d’ivèrn de 2020, mès, aquiu tanpòc, era pandemia non permetec de hèr eras halhas.

4) Actes simbolics e alternatius, coma era cremada deras halhas, en grops d’amics o en familha, o era realizacion d’un petit acte simbolic coma en Andòrra, quan s’i arrecebec era hlama deth Canigó, que’n profitèren entà hèr un acte simbolic en preséncia deths halhaires, mès sense hèr arrodar eras halhas.

En 2021, se no’s heren per quauquas comunautats, guaireben pertot eras hèstas que’s poderen hèr, dab mesuras arrestrictivas o en ua data diferenta. En tot cas, eth periòde de COVID-19 que hec calcular eras comunautats sus era esséncia dera pròpia hèsta, sus eths sons enjòcs futurs de durabilitat e sus era significacion deras hèstas enas comunautats.

Era relacion deras hèstas dab eth torisme qu’ei plan inegala. Ena major part deths vilatges, eras preséncia d’estrangèrs qu’assistan ara celebracion qu’ei plan pòca, que’s limita ath monde qu’an ua residéncia segondària e quauques amics o era parentat. Pr’aquò, en quauquas comunautats, era preséncia de toristas – sustot après era Declaracion pera UNESCO – qu’a comportat ua massificacion, tant en nombre de halhaires que i  participan coma en nombre d’espectators. Era alhamada deras halhas per ua tan grana quantitat de monde qu’a hèt que quauquis viltages an limitat eth nombre de halhaires. A Boí, per exemple, qu’estèc publicada ua circulària en 2017, on s’estancava eth nombre maximum de participants a 150, sonque podian baishar eths abitants deth vilatge, un per maison, monde dera vath e eths propietaris de residéncias segondàrias. Atau, que’s volia arredusir era massificacion que portava a baishar halhas fòrça personas de dehòra deths vilatges, sustot toristas.

Eth problèma principau, tot parièr, qu’ei era preséncia d’un gran nombre d’espectators. Que hè annadas que i a ua limitacion de veïcules aras entradas deras comunas entà evitar problèmas de circulacion e de parcatge.

Era capacitat deths vilatjòts pirenencs qu’ei limitada. A Isil, per exemple, eths abitants que i viven tot eth an, ua quarantia, que’s pòden multiplicar per 100 eth dia de Sent Joan, que pugèc quauquas annadas dinc a 4000 personas. Era preséncia deth torisme massiu per quauquas comunas, pendent eras halhas que compòrta ua hauta ocupacion ostelèra, dab beneficis economics, mès que compòrta autanplan risques tant entara durabilitat e era securitat dera hèsta coma entà poder manténguer ua hèsta que sia sustot era deras comunautats localas.

Deth costat occitan, eth desfís que seria d’arrespectar era intimitat deras celebracions de cada vilatge ath entorn deth huec en tot daurir-la timidament ath public exterior. Banhères de Luishon qu’ei ua excepcion, aquera ciutat de banhs qu’arrecep un gran nombre de toristas.

Deth costat gascon, enas celebracions deth har o deth halhar, era division deths trebalhs qu’ei plan marcada : eth trebalh de talhar e preparar eth arbe qu’ei era partida masculina, mentre qu’era organizacion e era animacion dera velhada qu’ei mixta, que se’n cargan eras associacions o eras comunas. Aué, eras hemnas que pòden ocupar lòcs d’arresponsabilitat (coma presidenta deth comitat deras hèstas o bailessa e non son cap mès espectadoras, coma e’s passava abans.

Pòc a pòc, donc, aqueras diferéncias que son susmontadas, mès, per endrets,  non i a pas guaire, e dab quauquas resisténcias e debats.

A Taüll, era baishada deras halhas qu’èra arreservada aths òmes dinc a 2008. Alavetz  que’s hec un referendum entre eths abitants e que’s decidic qu’eras hemnas non podian baixar eras alhas, mès ua còlha de siés hemnas que’s hiquèren ena devarada deras halhas, çò que lancèc ua polemica locala, dinc ath punt qu’eth faro non estèc cap alugat en protèsta contra aquera preséncia femenina. Era annada d’après, un grop de halhaires que heren un itinerari alternatiu, entà protestar contra era participacion deras hemnas. Dempús 2010, eras hemnas que baishan eras halhas sense cap mès de problèma.

A La Pobla de Segur, era participacion deras hemnas ara baishada non estèc pas aprovada abans 2018, en ua Amassada dera Associació Cultural de Fallaires i Pubilles dera Pobla de Segur qu’organiza era hèsta. Era decision que’s prenguec en pr’amor dera  demanda de duas aderentas que revendicavan que “eras tradicions que deven evoluar tau coma evolua era societat e que’s deven adaptar aras navèras circonstàncias que surgeishen a conforma deths ans o que, senon, qu’acaban tant desconnectadas dera poblacion  que dab eth temps eth monde ja non s’i senten cap mès identificadis». Era Associacion organizadora que proclamèc que “d’ara-enlà, aras halahas dera Pobla de Segur, tant eths òmes coma eras hemnas poiràn causir eth arròlte que les convenga mès, sense alterar era estructura dera hèsta, que demanda qu’eths coples sian formadis per ua persona vestida de halhaire e ua de pubilla (eretèra)”.

Era evolucion deras practicas deth patrimòni immateriau de cap a ua plia egalitat de genre qu’ei un principi basic dera UNESCO, per rapòrt aras inscripcions ena sua Lista representativa.