Era cremada deths haros e deths hars e halhars

Era caracteristica comuna deths hars e halhars que’s hèn en Comenge e en Varossa (Occitania) que’s basa en uas tecnicas tradicionaus ligadas a un tronc d’arbe trebalhat : eth har o halhar qu’ei un arbe talhat e puish hienut ena sua longor abans d’i inserir uas tedas puish qu’ei deishat atau après entà que seque pendent divèrsis mesis abans d’èster alugat pendent era hèsta de Sent Joan en junh. Bèris uns que son fòrça trebalhats, coma eth de Regadas (dab 800 cunhs), deth temps que d’autis son mès simples, dab uas hienèrclas que’s hèn ath tronc. Eth har o halhar qu’ei cremat per ua personalitat arreconeguda : que s’ageish principalament d’autoritats locaus o religiosas, un capdau associatiu o un tau « Jan » (coma a Bertren o Vedins e Garraus). Eth èish deth arbe que’s cremarà doçament, de fòrma qu’eras es⋅hlamas s’escapan a travèrs dera tumineja formada peth tronc hienut, gràcias ara sua hautor e ath aire que i circula peth interior.

Ena organizacion deth eveniment qu’i participan diferentas personas e collectius : eths servicis tecnics, era Maison comuna, eths Comitats deras hèstas, en quauques cas especifics, eras associacions locaus o eths volontaris que pòden cargà’s deth trebalh deth arbe e dera animacion dera hèsta. Era transmission dera fòrma de celebracion dera hèsta que s’a hèt a travèrs deras generacions, laguens deras familhas, ja qu’eras diferentas associacions qu’organizan aquesta hèsta ajan jogat un gran ròtle tanben.

Era hèsta de Banhèras de Luishon qu’ei ua deras mès conegudas. Dempús de que i a registres istorics, sonque en 2013, pr’amor d’aigats, e en 2020 e 2021, pr’amor deth COVID-19, non s’a alugat eth halhar. Ath delà, era Maison comuna, dab eths sòns Servicis Tecnics e d’Animacion, qu’i jòga un ròtle fòrça important en sosten deras costumas e ena difusion e convocacion annala dera hèsta. Era Cremada que’s hè, annada après annada, devant eths Banhs Termaus a Luishon, e que’s celèbra tanben en totis eths vilatges ath entorn.

Arribadis en parc termau, eth Maire e eth curè, que s’an juntat ath passacarrèra, qu’alugan amassa eth halhar, que crema plan pendent ua ora de temps, dinc a que s’esbonisca e que s’acabe per copà’s. Ad aqueste moment, eths joenis que corren (o corrian) cap ath huec encara incandescent entà’n poder préner un petit tison e hè’u tornejar ena escuror dera net e perseguir eras gojatas joenas entà ensajar d’amascarar-las dab sueja. Fòrça monde que’s hèn seguir un petit tròç de lenha carbonizada que pòrtan a casa entà’u-se guardar pr’amor que cregen que pòrta bona sòrta a tot eth larèr entath an a vénguer…

A Les, eth haro que’s quilha per Sent Pèir e que demòra quilhat dinc ara Sent Joan seguenta. Ua setmana abans, per Sent Joan, eth 23 de junh, que’s crema eth Haro ena plaça deth vilatge. Un còp benadit, que s’i bota eth huec e pendent qu’eras es·hlamas arriban entath cèu, ua còlha de joenis que hèn cremar eras halhas. Que son elements de grana importància ena hèsta que’s hèn dab pèths de ceridèr, eras uas per ensús eras autas e estacadas dab hiu de hèr. Eths mès joenis que las hèn tornejar per dessús eth cap coma projectiles de huec que simbolizan eth eishampladís deth element purificator, per totis eths cornèrs deth vilatge.

Quan s’an cremat eras halhas, que començan eras danças, dab eth grop locau en vestits tradicionaus de colors vistosas e dab danças caracteristicas e gaujosas coma es Aubades, eth Tricotèr, eth Cadrilh e eth Balh Plan. Era net qu’ei plia d’elements simbolics nombrosis e de credenças : qu’ei tanben era net deth amor, on bèth temps a, fòrça coples e’s prometian. En mès, era hèsta qu’ei plan caracteristica dera identitat aranesa, dab eras suas musicas, danças e instruments tradicionaus gascons que s’an arrecuperat gràcias ath trebalh deth grop Es Corbilhuèrs.

A Arties, era faiçon d’alugar que sembla ara deth har o deth halhar d’Occitania, mès dab era particularitat que, un còp ahlamat, que le s’arrossègan per carrèra e peras plaças d’Arties, acompanhat de musica e deths ahisquets d’excitacion deths participants e dab gent que sauta per dessús eras es⋅hlamas. Eth percors que s’estira pera net enlà, cap ara maitiada, e que s’acaba devant çò deth maire (eth baile), on ei deishat carbonizat a fèt. Que’s hè tanben un taro (haro) entaths mainatges. D’après era tradicion, eras cendres deth taro (haro) que protetjan, que purifican e que fertilizan, atau en tot eishamplar-las per tot eth vilatge qu’alonhan eths maishants esperits. Era hèsta que s’acompanha de concèrts de musica e danças aranesas, e d’un gran bal popular.